Top Tien Dingen om te Doen
In Orvieto draait alles om de mysterieuze sfeer, zowel boven- als ondergronds. Geniet in deze Slow Food-stad van het rustige levenstempo, van ronddwalen door het middeleeuwse erfgoed tot wijnproeverijen. Orvieto fungeert tevens als springplank naar verschillende prachtige stadjes in Umbrië en Lazio, allen te bezoeken met een dagtrip. Naast de stad is onze Top Tip in Umbrië het mystieke Todi, één van de meest betoverende steden in Centraal-Italië. Onze andere favoriete dagtrips zijn beide in Lazio: Viterbo, ‘de Pauselijke stad’, en Civita di Bagnoregio, Lazio’s spookstad.
Top Tien Dingen om te Doen
Piazza del Duomo – voor de magnifieke Kathedraal van Orvieto
Een klim naar boven via de kronkelige bochten wordt beloond met de verbazingwekkende uitgestrektheid van het Piazza del Duomo. De romaans-gotische kathedraal (Duomo) kun je het best bekijken wanneer de late middagzon weerkaatst tegen de mozaïeken van de prachtige gevels. Er is een reeks aan mozaïeken te zien, uitgehouwen albast en bronzen beeldhouwwerken, ondersteund door gestreepte horizontalen van basalt- en travertijnsteen. De Duomo, beschouwd als één van de mooiste kathedralen in heel Italië, werd in 1290 in gebruik genomen maar pas vier eeuwen later voltooid. Het creëren van dit meesterwerk vereiste namelijk de toewijding van een legioen aan architecten, beeldhouwers, schilders en mozaïek-zetters.
Binnenin de kathedraal benadrukken de zwart-witte strepen de kromlijnige bogen. Rechts van het altaar vind je de met fresco’s beschilderde Cappella Nuova, waarvan de versiering werd begonnen door Fra Angelico in 1447 en rond de eeuwwisseling werd voltooid door Luca Signorelli. Waar Fra Angelico zich richtte op de glorificatie van God, zette Signorelli het menselijk perspectief centraal. De kapel zou Michelangelo hebben geïnspireerd om zijn schilderij van de Sixtijnse Kapel te maken. Aan de linkerkant van het altaar staat de Cappella del Corporale, geschilderd door Ugolino en zijn assistenten, dat het Mirakel van Bolsena verbeeldt. De apsis is versierd met scènes uit het Leven van de Maagd, voltooid door Pinturicchio.
Ondergronds Orvieto – het is een geheime wereld
Verscholen onder Orvieto ligt een intrigerende, ondergrondse stad die zich een weg baant onder de belangrijkste monumenten van de stad. Deze geheime stad bestaat uit kunstmatig gemaakte grotten en is een doolhof van Etruskische tunnels, putten, steengroeven, reservoirs en kelders, stuk voor stuk gehouwen uit tufsteen. De belangrijkste adellijke paleizen werden uitgerust met geheime vluchtroutes vanuit de bovengrondse stad, zodat de aristocratische eigenaren konden vluchten als Orvieto werd belegerd. De tunnels brachten hen in veiligheid via de uitgangen die zich op enige afstand buiten de stadsmuren bevonden.
De route slingert zich door 2.500 jaar aan stadsgeschiedenis, waarbij de nadruk ligt op de Etruskische, middeleeuwse en renaissance-periodes, allen verspreid tussen twee verschillende ondergrondse nederzettingen. Uit de rotswand zijn ontelbare tunnels en ongeveer 1200 kamers gehold. De ondergrondse wereld had talloze praktische toepassingen door de eeuwen heen, waaronder het transport van water in Etruskische tijden via aquaducten en waterreservoirs die nog steeds functioneren. In de Middeleeuwen werden deze ondergrondse tunnels, hoeken en gaten gebruikt voor het fokken van duiven, het persen van olijven en zelfs voor het stallen van paarden. De toer begint met de overblijfselen van een middeleeuwse oliemolen, en vervolgt met oliepersen en slijpstenen die uit de 17e eeuw dateren; het bewijs van hoe lang de olijfolie-industrie al in het ondergrondse was genesteld.
Trek comfortabele schoenen aan en ga naar het Piazza Duomo voor het begin van de toer. Als de locatie je aanspreekt, kun je ook terugkomen om je bruiloft te boeken in één van de Etruskische kamers of te dineren in een omgebouwde put.
Sint Patrick’s Waterput – een technisch hoogstandje
Als je geen genoeg kunt krijgen van het ondergrondse thema, of als je alleen een klein beetje de sfeer wilt proeven, breng dan een bezoek aan de zogenaamde Sint Patrick’s Waterput, een onmisbare stadsattractie. Geniet voordat je afdaalt van de prachtige uitzichten over Orvieto vanuit de naburige stadstuinen buiten Piazza Cahen.
De poëtische naam komt van de overtuiging dat de waterput het Vagevuur van Sint Patrick representeert, met de belofte van het Paradijs erachter. De put werd ontworpen door de Florentijn Antonio da Sangallo de Jongere in 1527 om Orvieto te voorzien van een betrouwbaar watervoorzieningssysteem en het duurde een decennium om te voltooien. Deze grote technische onderneming werd uitgevoerd in opdracht van Paus Clemens VII, die hier zijn toevlucht zocht om te ontsnappen aan de binnenvallende troepen van Karel V tijdens de plunderingen van Rome in 1527. De plek, gelegen in het lagere gedeelte van Orvieto, leidt 62 meter naar beneden in de putschacht door middel van twee spiraalvormige hellingen, met het dubbele-helixeffect van twee trappen, verbonden door een brug op de bodem. Dit ingenieuze systeem maakte het mogelijk om het bronwater te bereiken met lastdieren op sleeptouw en terug omhoog te komen zonder de afdalende muilezels in de weg te zitten
Middeleeuwse ronddwalingen in Orvieto
Het donkere vulkanische gesteente geeft de stad een ietwat sombere sfeer, maar de middeleeuwse wijk blijft een boeiend onderdeel van de stad, verstopt tussen eeuwenoude muren met tuimelende potten geraniums en kleine grotachtige werkplaatsen van ambachtslieden uit Orvieto. De zogenaamde ‘Middeleeuwse Wijk’ beslaat het westelijke deel van de stad en is steil, smal en ogenschijnlijk grimmig. Aaneengesloten rijen huizen lijken op te doemen als vreemde aanhangsels van de tufstenen hellingen en klampen zich vast aan de rotsachtige uitlopers. Dwaal door de middeleeuwse achterstraatjes, al is het alleen maar om de vreugde te voelen wanneer de smalle steegjes uitkomen op kleine pleintjes of een onverwacht uitzicht bieden op ‘het groene hart van Umbrië’ buiten de stad.
Orvieto, meer rots dan stad, biedt drama op elke straathoek. Er is een groot contrast tussen de grijze gebouwen van basalt en de tufsteenrotsen, die in het zonlicht van een mosterdtint naar een gouden of roodbruine kleur veranderen. De rijkdom en macht van de stad bereikten een hoogtepunt in de 13e en 14e eeuw en de middeleeuwse aard van Orvieto is duidelijk zichtbaar in de meeste straten. Net buiten Corso Cavour staat het opvallende 12e-eeuwse Palazzo del Popolo, gemaakt van basalt- en tufsteen. Daartegenover staat het Palazzo Comunale en de kerk van Sant’Andra op het Piazza della Repubblica.
Museo Claudio Faina – een kijkje in de Etruskische wereld
Orvieto is een Etruskische stad en de meest toegankelijke manier om dit mee te maken is door de schatten in het Etruskisch museum van de stad te bewonderen. Het Museo Etrusco Claudio Faina, tegenover de kathedraal op Piazza del Duomo, is de juiste plek voor een overzicht van de geschiedenis. Het museum herbergt een belangrijke archeologische collectie van Etruskische en Hellenistische werken, veelal gerelateerd aan de Orvieto-regio. De collecties werden in 1864 opgericht door een lokale graaf en zouden begonnen zijn met een aantal vazen die aan de oprichter geschonken werden door de nicht van Napoleon Bonaparte (de Bonaparte-familie ontdekte de Etruskische necropolis van Vulci).
De hoogtepunten van het museum zijn de Etruskische zwarte bucchero-gebruiksvoorwerpen, Attische vazen en 4e-eeuwse potten die Vanth afbeelden, de gevleugelde Etruskische godin van de onderwereld met slangen om haar armen heen gewikkeld. De Romeinen veranderden de naam van de Etruskische stad Volsinii in Urbs Vetus, waar de naam Orvieto weer van afgeleid is. Toch getuigen de Hellenistische vondsten uit de 5e eeuw voor Christus van het feit dat de terracottaworkshops in deze periode nog steeds bloeiden in de stad en dat ze werken kopieerden, geïnspireerd door de oude Grieken. Op de tweede verdieping vind je een prachtig uitzicht over de Duomo, de kathedraal van Orvieto.
Todi – één van de meest betoverende middeleeuwse stadjes van Umbrië
Ten oosten van Orvieto op een heuveltop vind je Todi, een betoverend middeleeuws stadje met één van de dromerigste pleinen van Italië. Ondanks zijn Etruskische en Romeinse oorsprong voelt Todi aan als een middeleeuws sprookje. De stad straalt een rustige charme uit, van de labyrintische steegjes tot aan het centrale plein van Piazza del Popolo. Het prachtige uitzicht vanaf Piazza Garibaldi wordt versterkt door de geuren van de tuinen die eronder liggen. Piazza del Popolo, de zetel van de burgerlijke en religieuze macht, wordt vertegenwoordigd door het gotische Palazzo dei Priori, het huidige stadhuis, met zijn kantelen en glasramen. De enorme trap leidt naar een Museo-Pinacoteca, maar de met fresco’s versierde hoofdsalon overschaduwt de kunst grotendeels.
Op hetzelfde plein staat de middeleeuwse Duomo, op de plek van een Romeinse tempel van Apollo. De gevel van drie verdiepingen en het gedurfd roze raamvenster onthullen een schemerig interieur, een mooi koor en glas-in-loodramen. De gotische klokkentoren die 100 jaar later werd gebouwd, wijkt af van de fijne Romaanse stijl.
Een stevige wandeling rondom de heuvel leidt naar de kerk van San Fortunato en nog meer uitzichten. In overeenstemming met de Umbrische traditie, is het een grote, gewelfde kerk; een variant op de simpelere Toscaanse ‘schuur’-kerken. Vanwege zijn charme is Todi een attractie geworden voor kunstgeschiedenisliefhebbers en een groep bewuste expats.
Civita di Bagnoregio – Lazio’s spookstad
Van Orvieto naar Bagnoregio is het slechts 30 minuten met de auto of bus, maar tijdens de rit waan je je in een verloren fantasiewereld. De route naar het zuiden grenst aan het meer van Bolsena en onthult landschappen die rechtstreeks uit de Tolkien’s Midden-aarde lijken te komen. Civita di Bagnoregio is een semi-verlaten dorp dat vaak wordt omschreven als een spookstad. Als dit waar is, dan is het een spookstad die is herrezen uit de dood, aangezien het terecht populair is onder romantische bezoekers. Het sprookjesachtige, middeleeuwse stadje is gelegen boven een kloof en wankelt bovenop een pinakel, daardoor het risico lopend om in een ravijn weg te glijden. Het ligt wankel op een eroderende rots en kan alleen worden bereikt via een brug.
Deze eeuwenoude Etruskische nederzetting werd op een heuvelrug omringd door ravijnen gebouwd voor defensieve doeleinden. Het verkreeg bekendheid in de middeleeuwen en is nog steeds een beeltenis van oude gebeeldhouwde stenen bogen en geheime gangenstelsels. Na verloop van tijd zorgden aardverschuivingen ervoor dat gedeeltes van de klifachtige rots erboven instortte, vooral in 1695 toen het oostelijke gedeelte wegzakte na een aardbeving. Bezoekers komen binnen via een hoge stenen doorgang, 2.500 jaar geleden door de Etrusken gemaakt en later versierd met een Romaanse boog. Het kunnen passeren van de poort voelt als een prestatie op zich, net als de terugkeer van iets van leven in het dorp. De meeste huizen zijn in de afgelopen jaren gerestaureerd en een geavanceerd monitoringssysteem controleert regelmatig de stabiliteit van de heuvel.
Civita geniet nu van een tweede vlaag van bezoekers. De moeilijkheidsgraad van het bereiken van de plek die ooit de bijna totale verlating veroorzaakte, trekt vandaag de dag bezoekers aan die op zoek zijn naar stilte. Behalve genieten van de uitzichten en het gevoel van verlatenheid, kun je je ook te goed doen aan huisgemaakt eten in de lokale restaurants. Van bruschetta gedrenkt in olijfolie tot truffelpasta: het eten kan alleen maar lekker smaken in zo’n indrukwekkende omgeving.
Viterbo – een klein beetje Tuscia in Lazio
Viterbo, de hoofdstad van Tuscia, voormalig Etrurië, belooft een betoverend dagje weg vanuit Orvieto. Zuid-Umbrië heeft veel gemeen met Tuscia, de noordelijke hoek van Lazio. Reis naar een andere regio en ontdek de echo’s van Umbrië, van de Etrusken tot de impact van het pausdom. Viterbo, vaak vergeten, ligt direct ten zuiden van Orvieto en komt ook als een verfrissende verandering na de over-populariteit van de vele perfecte Toscaanse steden.
Viterbo staat bekend als ‘de stad van de pauzen’ en dankt zijn middeleeuwse erfgoed aan zijn korte periode als pauselijke hoofdstad in de 13e eeuw. De middeleeuwse hoogtijdagen zijn zichtbaar in de pronkerige pleinen en in het charmante San Pellegrino-district ten oosten van de kathedraal, bezaaid met ambachtswinkels en charmante achterstraatjes.
Het pronkstuk van de stad is het Palazzo dei Papi; het gotische, pauselijke paleis, gebouwd als verblijf voor pausen om te ontsnappen aan de hitte, ongezondheid en rumoer van Rome. In 1271, tijdens een driejarig conclaaf om een nieuwe paus te verkiezen, scheurden de geërgerde stedelingen het dak van de grote zaal af waar de kardinalen overlegden en zetten hen op brood en water. Een nieuwe paus – Gregory X – werd snel daarna gekozen.
Maak na een verkenningstocht door de stad tijd vrij voor een verfrissende duik in de plaatselijke warmwaterbronnen. Het spacomplex Terme dei Papi biedt een verleidelijk uitgestrekt zwembad van kalksteen dat wordt gevuld met de beroemde zwavelhoudende wateren van Viterbo, met een temperatuur van 59°C.
Wijnproeverij en wijntoer in Orvieto
Orvieto is de hoofdstad van de ‘Città Slow’-beweging, oftewel het epicentrum van de Slow Food-steden. Zowel Orvieto als zijn binnenland genieten van een eeuwenoude connectie met het land en staan nog altijd aan het hoofd van een bloeiende voedsel- en wijnscène. Geprezen Orvieto-wijn kan worden geproefd langs de zogenaamde Etruskisch-Romeinse Wijnroute, waar de gehele Provincie van Terni onder valt. Het is de moeite waard om de toer te beginnen met een proeverij bij Enoteca Regionale dell’Umbria, de regionale wijnwinkel en Umbrische wijnshowcase.
Download de apps voor een voedsel- of wijntoer hier: https://www.umbriatourism.it/en_US/umbriaapp
Voor meer informatie over wijn en olie, zie de website voor toerisme in Umbrië (in het Engels, Frans, Duits en Nederlands): https://www.umbriatourism.it/en_US/wine-and-oil
Umbria Jazz
Muziekliefhebbers zouden moeten overwegen om de regio te bezoeken tijdens Umbria Jazz. De regio host namelijk het grootste en meest bekende jazzfestival van Italië, maar probeert de buit te verdelen onder verschillende steden in Umbrië. Onlangs is het festival succesvol uitgebreid met meerdere versies die in verschillende seizoenen worden gehouden. De bekendste versie van het festival blijft echter Umbria Jazz in de zomer, dat plaatsvindt in Perugia, terwijl de winterversie van Umbria Jazz in Orvieto plaatsvindt, tegen het einde van december. In de lente vindt Umbria Jazz plaats in Terni, meestal eind april. De Orvieto-versie van het festival brengt vaak een Amerikaanse jazz van een hoog niveau ten gehore, maar het festival heeft altijd een eclectisch programma. Het zomerjazzfestival biedt meer dan alleen maar jazz, variërend van muziek van Gilberto Gil tot Pat Metheny.
